Writing, Voice and Anonymity

नुकतंच एक अतिशय मनोरंजक पुस्तक प्रसिद्ध झालंय- ह्या समस्त इंटरनेट वरील ब्लॉग, माहिती तंत्रज्ञान आणि चर्चेविषयी. Andrew Keen चं "The Cult of the Amateurs" नावाचं. त्यात त्याने असा दावा केलाय, की इंटरनेटमुळे आपली (म्हणजे अमेरिकन) संस्कृती बुडते आहे. ब्लॉग किंवा विकिपीडिया मुळे खरी आणि खोटी माहिती, निरपेक्ष आणि पक्षवादी लेखनामधे फरक करता येईनासा झालाय. चुकीची मतं, मतप्रवाह सुदृढ होऊ लागले आहेत, आणि खरंच उच्च दर्जाच्या लेखनाला किंवा इतर कोणत्याही उच्च दर्जाच्या प्रॉडक्ट ला अक्षरश: "भाव" (किंमत) " मिळेनासा झालाय. म्हणजे असं, की आजकाल आवडत्या गाण्यांची सीडी बाजारात जाऊन विकत घेण्यापेक्षा फुकट गाणी डाऊनलोड करता येतात. येवढंच नव्हे, तर अख्खी पुस्तकंच्या पुस्तकं इथे उद्धृत केलेली सापडू शकतात. चित्रपट, मालिकांचं तर विचारूच नका- इंटरनेटच्या youtube.com ह्या वेबसाईटवर कोणीही कसलेही व्हीडियो लावा, आणि त्याला प्रेक्षकवर्ग असणारच, ह्याबद्द्ल निश्चिंत असा.

कीन महाशयांचा सर्वात मोठा आरोप असा, की इंटरनेटवर आपल्याला आपलं खरं रूप दाखवावं लागत नसल्यामुळे वापरणाऱ्यांवर कोणतीही सामाजिक, राजकीय, व्यक्तिगत जबाबदारी नसते, आणि त्याचा गैरफायदा प्रत्येकजण कुठल्या ना कुठल्या पातळीवर उचलत असतो.

मला हे सगळं पटतं आहे, तरीही कुठेतरी दुसऱ्या दिशेनेही विचार डोक्यात येताहेत। नुकतंच मी ह्याच ब्लॉगवर "नातिचरामी" नावाचं एक छोटं रसग्रहण लिहिलं, मेघना पेठेंच्या पुस्तकावर. मी हा ब्लॉग लिहिते, हे आमच्या बऱ्याच नातेवाईकांना/मित्रांना माहिती आहे. आईवडिलही मोठ्या कौतुकाने वाचत असतात मी काही नवीन लिहिलेलं. हे सगळं असतांना अर्थातच काय लिहायचं ह्याला मर्यादा येतात.
"नातिचरामि" सारख्या पुस्तकाला अनुकूल प्रतिसाद असणारं पोस्ट लिहिलं, हेच खरं म्हणजे माझ्या आयुष्यातलं एक political statement झालंय, हे खरं...

मनातल्या मनात आपल्याला अनेक गोष्टी पटत नसतात, पटत असतात, पण त्यांचा जाहिर स्वीकार करणे, ह्याला जे धैर्य लागतं, ते कधीकधी anonymity मधूनच येतं. सामान्य माणसांना तर ही anonymity लागतेच लागते, पण मोठेमोठे लेखकही अपवाद नाहीत. विशेषत: स्त्री लेखिकांनी कायम pseudonyms किंवा खोट्या नावाखाली लेखन केलं आहे. George Elliot म्हणजेच Mary Ann Evans हे उदाहरण प्रसिद्ध आहे. अशी स्वत:ची identity लपवण्यातही एक समझौता आला, जो खरं म्हणजे कोणालाही करायला लागता कामा नये। पण त्या पडद्यामागे राहून का होईना, आपले विचार स्टेजवर पोचले, ह्यातच त्या लेखिकांनी धन्यता मानली. त्या विचारांना वाचक/प्रेक्षकांनी उचलून धरलं, त्यातच लेखनाचं सार्थक झालं असं त्यांना वाटलं असावं.

मला मात्र असं वाटत नाही। माझ्याही आयुष्यात असा एक काळ आला, की मला लिहायला नकोसं वाटू लागलं. कारण मी जे लिहीन ते फार कडू जहर असेल अशी मला भीती वाटली. माझ्या लेखनातून मी माझ्या जवळच्या व्यक्तिंना दुखावणारं काही येऊ नये ह्यासाठी आटोकाट प्रयत्न करत राहिले, तर ते लेखनच फसवं, उथळ वाटायला लागलं.
लेखक-मी, आणि व्यक्ति-मी ह्यांत एक भींत मी निर्माण केली, तरी ती मर्यादा माझ्या जवळच्या लोकांना कळेल का? आणि अशी लक्षमणरेषा निर्माण करणं खरंच कितपत शक्य आहे, हा ही मोठा प्रश्नंच। मी म्हणजे केवळ माझं लेखन, असं समीकरण मांडणं, हा मोठा अन्याय आहे, पण माझ्या लेखनात जोवर मी नाही, तोवर त्या लेखनाला काय अर्थ? साध्या साध्या गोष्टी मोकळेपणाने मांडण्याचं स्वातंत्र्य मला नाही, जोवर मी मुलगी, सून, बायको, शिक्षिका ह्या भूमिकांमधे अडकलेली आहे.

मलाही वाटतं- एक Anonymous blog लिहावा. पण जे विचार माझ्या घरच्यांजवळ व्यक्त करण्याचं धैर्य़ माझ्यापाशी नाही, ते विचार इतरत्र लिहण्याची पळवाट मला नको आहे। माझ्या जवळच्यांनी मला माझ्या लेखनासकट स्वीकारावं, आणि लेखनातल्या माझ्या विचारांचं सावट माझ्या वैयक्तिक आयुष्यावर येऊ नये, तर त्या लेखनाला “आनंददायी म्हणता येईल.

टायटॅनिक सिनेमातल्या म्हातारीकडे, तरूण असतांना मनाविरूद्ध लग्नाला प्रतिकार करण्याची शक्ति नसते. ती जीव द्यायला बोटीच्या कठड्यावर चढून उभी राहते, पण आत्महत्या करण्याचंही धैर्य तिच्यात नसतं. तीच मुलगी, मग म्हातारी झाल्यावर आपण जॅकबरोबर कसा लपून प्रणय केला, हे अनोळखी वैज्ञानिकांना, आणि आपल्या नातीला बिनधास्त सांगत बसते.

कदाचित, कदाचित, ९०व्या वर्षी मी एक यशस्वी लेखिका होईन. कदाचित, कदाचित, त्यावेळी माझी भूमिका केवळ एक लेखिका येवढीच उरेल. कदाचित, कदाचित, Andrew Keen च्या प्रयत्नांनी माझ्या पुस्तकांच्या प्रतींच्या pirated copies इंटरनेटवरून फिरणार नाहीत. पण तोवर, हेच, असंच, थोडं इकडे, थोडं तिकडे, थोडं मनाचं, थोडं जनाचं....